Kiedy zamawiający może unieważnić przetarg?

 

Wykonawca składa ofertę w przetargu, który później zostaje unieważniony. Na co powinien zwrócić uwagę i czy zamawiający może swobodnie podjąć taką decyzję? Przepisy dotyczące unieważnienia postepowania o udzielenie zamówienia publicznego wyjaśnia mecenas Dorota Gaj.

Unieważnienie postępowania to jeden ze sposobów jego zakończenia, w którym nie dochodzi do udzielenia zamówienia publicznego, a do jego realizacji nie zostaje wybrany żaden z wykonawców. To jednostronna czynność dokonywana przez zamawiającego, na podstawie przesłanek określonych w art. 255 ustawy Prawo zamówień publicznych. Następuje ono niezależnie od wartości zamówienia oraz trybu jego udzielenia.

Co istotne, unieważnienie postępowania co do zasady nie jest uprawnieniem, a obowiązkiem zamawiającego, które powstaje w okolicznościach ściśle określonych przez ustawę. Katalog przesłanek obligujących zamawiającego do unieważnienia postępowania nie może być jednak interpretowany w dowolny sposób, wykraczając ponad wytyczne zamieszczone w ustawie. Oznacza to, że działanie zamawiającego powinno być pozbawione jakiejkolwiek uznaniowości, a interpretacji przesłanek unieważnienia postępowania powinien dokonywać w sposób ścisły. Powyższe pozwala na uniknięcie manipulacji przy wyniku postępowania.

Kiedy może nastąpić unieważnienie postępowania? Ustawa Prawo zamówień publicznych zawiera spis takich sytuacji. Postępowanie można unieważnić w następujących przypadkach:

• jeśli nie złożono żadnego wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu lub nie wpłynęła żadna oferta,
• wszystkie złożone wnioski o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo oferty podlegały odrzuceniu,
• cena lub koszt najkorzystniejszej oferty lub oferta z najniższą ceną przewyższa kwotę, którą zamawiający chciał przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia (tu wyjątkiem będzie zwiększenie kwoty do ceny lub kosztu najkorzystniejszej oferty),
• jeśli zostały złożone oferty dodatkowe o takiej samej cenie lub koszcie (mówią o tym przepisy art. 248 ust. 3, art. 249 i art. 250 ust. 2 pzp),
• -w przypadku pojawienia się istotnej zmiany okoliczności, która powoduje, że prowadzenie postępowania lub jego wykonanie nie leży w interesie publicznym, czego nie można było wcześniej przewidzieć,
• jeżeli postępowanie obarczone jest nieusuwalną wadą, która uniemożliwia zawarcie niepodlegającej unieważnieniu umowy w sprawie zamówienia publicznego.

Co ciekawe, zgodnie z przepisami zamawiający może, ale nie musi, unieważnić postępowanie jeśli wykonawca nie wniósł wymaganego zabezpieczenia należytego wykonania umowy lub uchylił się od zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego, z uwzględnieniem art. 263, który dotyczy ponownego badania i oceny ofert. Postępowanie można też unieważnić jeśli w trybie zamówienia z wolnej ręki negocjacje nie doprowadziły do zawarcia umowy.

Od opisanej zasady obowiązku zamawiającego co do unieważnienia postępowania istnieją wyjątki, które pozwalają zamawiającemu na uznaniową decyzję w tym zakresie. Takie sytuacje wskazuje art. 256 p.z.p. Zamawiający może to zrobić odpowiednio przed upływem terminu do składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo przed upływem terminu dostarczania ofert, jeżeli wystąpiły okoliczności powodujące, że dalsze prowadzenie postępowania jest nieuzasadnione.

Pomimo fakultatywności podstawy unieważnienia przewidzianej w tym artykule, w innych przepisach ustawy określa się wprost sytuacje, w których zamawiający ma obowiązek unieważnić (nie używa się już w nich sformułowania „może unieważnić”) postępowanie o udzielenie zamówienia na podstawie art. 256 p.z.p. Dotyczy to następujących okoliczności: modyfikacje treści ogłoszenia o zamówieniu istotnie zmieniają charakter zamówienia w porównaniu z podanym na początku, a w szczególności znacznie zmieniają zakres zamówienia (art. 90 ust. 3 p.z.p.) oraz gdy zmiany treści SWZ prowadziłyby do istotnej zmiany charakteru zamówienia w porównaniu z pierwotnie określonym, a w szczególności prowadziłyby do znacznej zmiany zakresu zamówienia (art. 137 ust. 7 p.z.p.).

To nie wszystko. Zamawiający może unieważnić postępowanie, jeżeli środki publiczne, które zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie całości lub części zamówienia, nie zostały mu przyznane, a możliwość unieważnienia postępowania na tej podstawie została przewidziana w ogłoszeniu o zamówieniu lub zaproszeniu do negocjacji, w zależności od trybu postępowania (art. 257 p.z.p.). W tym przypadku przyczyny zezwalające na unieważnienie postępowania w sytuacji nieprzyznania zamawiającemu środków finansowych, które zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie całości lub części zamówienia, również nie mogą być traktowane rozszerzająco i wychodzić poza zakres określonych wytycznych. Zamawiający może też unieważnić postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego, jeśli nie wpłynęła wymagana minimalna liczba wykonawców, ofert lub rozwiązań (art. 258 p.z.p.).

Co to wszystko znaczy? Unieważnienie postępowania może mieć miejsce jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Dla wykonawcy najważniejsze, by rezygnacja z zamówienia publicznego była skontrolowana pod względem przesłanek wskazanych w ustawie. Wykonawca, który nie jest pewny zasadności decyzji zamawiającego może ją zaskarżyć do Krajowej Izby Odwoławczej. Zamawiający ponosi odpowiedzialność za unieważnienie każdego postępowania, w tym za bezpodstawną rezygnację z zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego. Jeżeli Krajowa Izba Odwoławcza uwzględni odwołanie, Zamawiający musi skorygować wadliwą czynność unieważnienia postępowania oraz podjąć odpowiednie kroki zmierzające do wyboru najkorzystniejszej oferty, a następnie zawarcia umowy o zamówienie publiczne.

Z kolei, jeżeli unieważnienie postępowania było prawidłowe i było konieczne z przyczyn leżących po stronie zamawiającego, wykonawcy mają prawo do zwrotu wartości kosztów uczestnictwa w postępowaniu, w szczególności kosztów przygotowania oferty.

Warto pamiętać, że zamawiający nie jest jedynym podmiotem, który może unieważnić postępowanie w sprawie zamówienia publicznego. Może tego dokonać, w postępowaniu odwoławczym, zespół arbitrów Krajowej Izby Odwoławczej rozpatrujący odwołanie od czynności zamawiającego, jak również Sąd Okręgowy rozpatrujący skargę na wyrok zespołu arbitrów. Unieważnienie postępowania nie jest natomiast uprawnieniem Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego.

 

 Dorota Gaj