W dniu 15 maja 2020 roku Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej podpisał ustawę o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (tzw. tarcza antykryzysowa 3.0). Ustawa weszła w życie w zasadniczej części dzień po jej ogłoszeniu tj. 16 maja 2020 roku. Ustawa ta wprowadza kilka istotnych zmian dotyczących postępowań prowadzonych przed organami administracyjnymi i sądami, co jest działaniem mającym na celu „odmrożenie” wymiaru sprawiedliwości.

1. Odwieszenie terminów procesowych i materialnoprawnych

Po pierwsze tarcza antykryzysowa 3.0 na mocy art. 68 uchyliła art. 15zzr i art. 15 zzs ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych z dnia 2 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 374) tj. przepisy dotyczące zawieszenia oraz wstrzymania rozpoczęcia biegu terminów prawa administracyjnego materialnego oraz terminów procesowych w sprawach:

  • sprawach administracyjnych,
  • postępowaniach sądowych, w tym sądowoadministracyjnych,
  • postępowaniach egzekucyjnych,
  • postępowaniach karnych,
  • postępowaniach karnych skarbowych,
  • postępowaniach w sprawach o wykroczenia,
  • postępowaniach i kontrolach prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa,
  • kontrolach celno-skarbowych,
  • postępowaniach w sprawach, o których mowa w  15f ust. 9ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 847 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284),
  • innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw.

Ustawa w art. 68 ust. 1, 2, 6 i 7 stanowi, że wyżej wskazane terminy po upływie 7 dni od dnia wejścia w życie ustawy rozpoczynają swój bieg, a terminy które uległy zwieszeniu biegną dalej. Oznacza to, że bieg terminów rozpoczyna się, albo biegnie dalej od dnia 24 maja 2020 roku.

Co więcej od dnia 16 maja 2020 roku rozpoczyna się bieg przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia.

2. Zmiany w postępowaniu cywilnym

Po drugie, wprowadzona została m.in. możliwość przeprowadzenia tzw. videorozprawy w postępowaniach rozpoznawanych na postawie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego oraz w postępowaniach sądowoadministracyjnych.

Ustawa stanowi, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich w sprawach rozpoznawanych na postawie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego:

  • rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w nich uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu, chyba że przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego bez użycia powyższych urządzeń nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nim uczestniczących;
  • przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, zaś przeprowadzenie wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących i nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne;
  • jeżeli ze względu na szczególne okoliczności prezes sądu tak zarządzi, członkowie składu, z wyjątkiem przewodniczącego i referenta sprawy, mogą brać udział w posiedzeniu za pomocą środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem posiedzenia, na którym dochodzi do zamknięcia rozprawy;
  • jeżeli w sprawie postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie;
  • jeżeli w sprawie, w której apelację wniesiono przed dniem 7 listopada 2019 r., sąd drugiej instancji uzna, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, może skierować sprawę na posiedzenie niejawne, chyba że strona wniesie o przeprowadzenie rozprawy lub wnosiła o przeprowadzenie niepodlegającego pominięciu dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron;
  • sąd rozpoznaje apelację na posiedzeniu niejawnym w razie cofnięcia pozwu, cofnięcia apelacji albo jeżeli zachodzi nieważność postępowania.

3. Zmiany w postępowaniu sądowoadministracyjnym

W sprawach rozpoznawanych w postępowaniu sądowoadministracyjnym ustawa stanowi, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego:

  • Naczelny Sąd Administracyjny może rozpoznać skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, jeżeli wszystkie strony w terminie 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze skierowania sprawy na posiedzenie niejawne wyrażą na to zgodę, w sprawach, w których strona wnosząca skargę kasacyjną nie zrzekła się rozprawy lub inna strona nie zażądała przeprowadzenia rozprawy;
  • wojewódzkie sądy administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny przeprowadzają rozprawę przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w niej uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu, chyba że przeprowadzenie rozprawy bez użycia powyższych urządzeń nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w niej uczestniczących.

4. Rozszerzenie katalogu spraw pilnych

Na koniec warto wskazać, że ustawa rozszerzyła również katalog spraw pilnych, o których mowa w art. 14a ust. 4 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych z dnia 2 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 374).

Poniżej prezentujemy aktualny katalog spraw pilnych:

  1. sprawy w przedmiocie wniosków o zastosowanie, przedłużenie, zmianę i uchylenie tymczasowego aresztowania;
  2. sprawy, w których jest stosowane zatrzymanie albo środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania;
  3. sprawy, w których orzeczono środek zabezpieczający;
  4. sprawy przesłuchania świadka w postępowaniu przygotowawczym przez sąd na podstawie art. 185a–185c albo art. 316 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 30), gdy podejrzany jest zatrzymany;
  5. sprawy przesłuchania świadka w postępowaniu przygotowawczym przez sąd na podstawie art. 185a–185c albo art. 316 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 30, 413 i 568), jeżeli o przeprowadzenie przesłuchania w trybie przewidzianym dla rozpoznawania spraw pilnych wniósł prokurator;
  6. sprawy w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania;
  7. sprawy w przedmiocie zarządzenia przerwy w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego;
  8. sprawy dotyczące podjęcia warunkowego umorzenia postępowania, zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej oraz odwołania warunkowego zwolnienia;
  9. sprawy o zastosowanie i przedłużenie środka detencyjnego w postaci umieszczenia cudzoziemca w strzeżonym ośrodku, o zastosowanie lub przedłużenie wobec niego aresztu dla cudzoziemców;
  10. sprawy w których wykonywana jest kara pozbawienia wolności albo inna kara lub środek przymusu skutkujący pozbawieniem wolności, jeżeli rozstrzygnięcie sądu dotyczy zwolnienia osoby pozbawionej wolności z zakładu karnego lub aresztu śledczego albo jest niezbędne do wykonania takiej kary lub środka przymusu w tym zakładzie lub areszcie;
  11. sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką;
  12. sprawy o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1878 oraz z 2019 r. poz. 730 i 1690);
  13. sprawy dotyczące umieszczenia lub przedłużenia pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich;
  14. sprawy dotyczące umieszczenia małoletniego cudzoziemca w placówce opiekuńczo-wychowawczej;
  15. sprawy z zakresu postępowania wykonawczego w sprawach, o których mowa w pkt 8–12;
  16. sprawy wniosków o ustanowienie kuratora w celu reprezentowania interesów małoletnich w postępowaniu przed sądem lub innym organem w sprawach pilnych;
  17. sprawy o których mowa w ustawie z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób;
  18. sprawy przesłuchania przez sąd osoby w trybie zabezpieczenia dowodu lub co do której zachodzi obawa, że nie będzie można jej przesłuchać na rozprawie;
  19. sprawy o rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego i sprawy prowadzone po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne;
  20. sprawy o ogłoszenie upadłości oraz sprawy prowadzone po ogłoszeniu upadłości;
  21. sprawy o wyrażenie zgody na wykonanie czynności medycznych, o których mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty;
  22. sprawy o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.